Εισαγωγή

Εκτός από τα πυρηνικά συμπτώματα της ΔΕΠΥ( διάσπαση προσοχής- υπερκινητικότητα- παρορμητικότητα) , έρευνες έχουν δείξει ότι ο κινητικός συντονισμός των παιδιών με ΔΕΠΥ είναι σημαντικά χαμηλότερος σε σχέση με το αναμενόμενο για την ηλικία τους και την νοητική τους λειτουργία καθώς και ότι παρουσιάζουν αισθητηριακές διαταραχές. Τα παιδιά με ΔΕΠΥ αντιμετωπίζουν συνήθως ελλείμματα στον συντονισμό πολύπλοκών κινήσεων , όπως είναι το γράψιμο και υπεραντίδραση ή υποαντίδραση σε ερεθίσματα του περιβάλλοντος. Αυτά τα προβλήματα μπορεί να επηρεάσουν την καθημερινή λειτουργία του παιδιού και τις ακαδημαϊκές του επιδόσεις. Στις προαναφερθέντες δυσκολίες έρχεται η επιστήμη της εργοθεραπείας να δώσει λύσεις.

Ορισμός Εργοθεραπείας

Εργοθεραπεία είναι η επιστήμη που στόχο έχει μέσα από ειδικά επιλεγμένες δραστηριότητες να βοηθήσει τα άτομα να επιτύχουν το μέγιστο επίπεδο λειτουργικότητας και ανεξαρτησίας.  Ο πρωταρχικός στόχος της εργοθεραπείας είναι να επιτρέψει στο άτομο να συμμετέχει στις δραστηριότητες της καθημερινής ζωής. Ο εργοθεραπευτής εργάζεται όχι μόνο με το άτομο που χρειάζεται την υποστήριξη του αλλά και με το περιβάλλον του ώστε να μπορέσει να κάνει τις απαραίτητες τροποποιήσεις που θα αυξήσουν την εμπλοκή του άτομου στο σχολείο, στην εργασία και στην διασκέδαση .

Εργοθεραπευτική αξιολόγηση παιδιών με ΔΕΠΥ

Για να δημιουργηθεί μια αποτελεσματική παρέμβαση ο εργοθεραπευτής αρχικά πρέπει να κάνει μια πολυδιάστατη αξιολόγηση. Η αξιολόγηση θα ξεκινήσει με την συλλογή πληροφοριών από το οικογενειακό και το σχολικό περιβάλλον του παιδιού. Αυτό συμβαίνει γιατί ο εργοθεραπευτής γνωρίζει ότι το περιβάλλον ενός παιδιού παίζει σημαντικό ρολό στην έκβαση της ανάπτυξης του. Γονείς και δάσκαλοι συμπληρώνουν κάποια ερωτηματολόγια σχετικά με την εικόνα του παιδιού και τις συμπεριφορά του.  Οι γονείς επίσης δίνουν πληροφορίες για το ιατρικό-κοινωνικό-αναπτυξιακό ιστορικό του παιδιού.

Στην συνέχεια ο εργοθεραπευτής αξιολογεί τα παρακάτω:

·         Αξιολόγηση σε νευρολογικό επίπεδο για τυχόν δυσκολίες αισθητηριακής ρύθμισης . Έρευνες έχουν αποδείξει ότι οι διαταραχές στην αισθητηριακή ρύθμιση θα μπορούσε να αποτελέσει την βάση για την συμπεριφορά των παιδιών με ΔΕΠΥ. Συμπληρώνεται το αισθητηριακό προφίλ (Sensory profile) από τους γονείς και ερμηνεύεται μαζί με τις κλινικές παρατηρήσεις της αισθητηριακής ολοκλήρωσης.

·         Αξιολόγηση σε επίπεδο συμπεριφοράς μέσα από το ADHD Rating Scale.

·         Αξιολόγηση του περιβάλλοντος μέσα από παρατήρηση. Ο θεραπευτής παρατηρεί το παιδί στο σχολειό για μια μέρα ή κάποιες ώρες στο σπίτι ή σε μια έξοδο του.

·         Λειτουργική αξιολόγηση . Σε αυτό το επίπεδο ο θεραπευτής μπορεί να συλλέξει στοιχεία σχετικά με συνοδές δυσκολίες όπως η αναπτυξιακή δυσκολία κινητικού συντονισμού. Μερικά από τα αξιολογητικά που χρησιμοποιούνται είναι: Motor Free Visual Perception Test – Third Edition, Beery-Buktenica Developmental Test of Visual-Motor Integration – 5th Edition, Movement Assessment Battery for Children – 2nd Edition , DCD Questionnaire, Bruininks- Oseretsky Test of Motor Proficiency.

·         Συζήτηση με άλλες ειδικότητες π.χ. ψυχολόγο για να συλλέξει στοιχεία σχετικά με την ψυχολογική αξιολόγηση.

Με την ολοκλήρωση της αξιολόγησης ο εργοθεραπευτής ερμηνεύει τα αποτελέσματα και θέτει στόχους για την παρέμβαση. Παρακάτω θα αναλυθεί ένα μοντέλο παρέμβασης για την ΔΕΠΥ που έρευνες έχουν δείξει ότι είναι αποτελεσματικό.

Παρέμβαση

Η παρέμβαση είναι μια πολύπλοκη διαδικασία και ακολουθεί τα παρακάτω βήματα:

Ø  Εκπαίδευση γονέων και δασκάλων

Ø  Πρόγραμμα θεραπείας σε νευρολογικό επίπεδο για το σχολειό και το σπίτι

Ø  Περιβαλλοντικές προσαρμογές και ρουτίνες

Ø  Θεραπευτικές στρατηγικές για την αντιμετώπιση άλλων αναπτυξιακών δυσκολιών στο σπίτι και στο σχολείο.

Εκπαίδευση γονέων και δασκάλων

Μετά την αξιολόγηση ο θεραπευτής ενημερώνει τους γονείς και τον εκπαιδευτικό για τα αποτελέσματα και το πλάνο θεραπείας. Είναι σημαντικό να ακούσουν και να καταλάβουν τα ίδια πράγματα όσα άτομα ασχολούνται με το παιδί.  Έτσι θα τεθούν κοινοί  στόχοι.

Πρόγραμμα θεραπείας σε νευρολογικό επίπεδο για το σχολείο και το σπίτι

Η παρέμβαση εδώ γίνετε από ειδικευμένο εργοθεραπευτή στην αισθητηριακή ολοκλήρωση. Η ρύθμιση των αισθητηριακών ερεθισμάτων που δεχόμαστε από το περιβάλλον μπορούν να δώσουν αλλαγές στην συμπεριφορά του παιδιού όσο αναφορά την απροσεξία αλλά και την υπερκινητικότητα-παρορμητικότητα.

Ο θεραπευτής με τα στοιχεία που έχει συλλέξει από την αξιολόγηση θα δημιουργήσει μια αισθητηριακή δίαιτα για το παιδί, χρησιμοποιώντας και άλλες τεχνικές όπως το πρωτόκολλο της Wilbarger, την ακουστική ολοκλήρωση και το MORE. Η αισθητηριακή δίαιτα θα περιέχει δραστηριότητες οι οποίες θα βοηθούν στην αυτορρύθμιση του παιδιού.

Μερικά παραδείγματα για το σχολείο:

*Για να μπορέσει το παιδί να ρυθμίσει το επίπεδο διέγερσης του και να παρακολουθήσει την παράδοση θα μπορούσε να έχει στο μολύβι του ένα παξιμάδι και να βιδώνει- ξεβιδώνει , να έχει ένα μπαλάκι αντί-στρες, να μοιράζει τα τετράδια στους συμμαθητές του, να κάνει εκτάσεις στην καρέκλα του, να κάνει push –ups στην καρέκλα του, να μασάει μια τσίχλα, να αλλάζει θέση π.χ γυρίζοντας την καρέκλα και περνώντας την ανάμεσα από τα πόδια.

Μερικά παραδείγματα για το σπίτι:

       *Για να μπορέσει να ολοκληρώσει το διάβασμα του μπορεί να κάθεται σε μια μπάλα αντί για καρέκλα, να τρώει κάτι σκληρό ή να μασάει τσίχλα, να κάνει διάλειμμα κατά την διάρκεια του οποίου θα κάνει έντονη σωματική, να περπατά στα χέρια, να παίζει με υφές, να φορά ακουστικά και να ακούει χαλαρή μουσική. 

Περιβαλλοντικές προσαρμογές και ρουτίνες

Το περιβάλλον μπορεί να συμβάλει στην συμπεριφορά των παιδιών με ΔΕΠΥ και η κατάλληλη τροποποίηση του θα διευκολύνει το παιδί να συμμετέχει στις εργασίες που έχει να κάνει.

Περιβαλλοντικές προσαρμογές:

Αυτό που μπορεί να βοηθήσει ένα παιδί με ΔΕΠΥ να διατηρήσει την προσοχή του είναι ένα ήρεμο περιβάλλον, με λίγα ερεθίσματα, με απαλά χρώματα στους τοίχους και ταχτοποιημένα αντικείμενα. Στην τάξη φροντίστε τα θρανία να μην είναι πολύ κοντά και το παιδί με ΔΕΠΥ να κάθετε κοντά στον δάσκαλο και μακριά από παράθυρο. Σε περιπτώσεις που υπάρχουν και άλλες δυσκολίες ο εργοθεραπευτής θα δώσει τις κατάλληλες επιπρόσθετες προσαρμογές όπως βοηθήματα μολυβιού, επίπεδο καρεκλάς, φως της λάμπας, κλίση του τραπεζιού κ.α

Ρουτίνες για την διαχείριση συμπεριφοράς

Η ύπαρξη εβδομαδιαίου προγράμματος , όπου το παιδί ξέρει τι έχει να κάνει, το βοηθάει στην αυτό- ρύθμιση του. Καθορίστε συγκεκριμένες ώρες για πρωινό ξύπνημα, φαγητό, παιχνίδι, τα μαθήματα του σχολείου, τηλεόραση ή υπολογιστή και βραδινό ύπνο. Γράψτε το πρόγραμμα σε έναν πίνακα ή ένα χαρτί και κρεμάστε το κάπου που το παιδί μπορεί πάντα να το βλέπει. Επίσης δημιουργήστε κανόνες συμπεριφοράς  για το σπίτι  και το σχολείο και τοποθετήστε τους σε θέση που το παιδί μπορεί να μπορεί να τους βλέπει και να ανατρέχει σε αυτούς.      

Χρησιμοποιήστε σύστημα αυτό- επιβράβευσης το οποίο θα περιέχει επιθυμητές δραστηριότητες για το παιδί. Χρησιμοποιήστε οπτικά και μνημονικά βοηθήματα. Προσπαθήστε να είστε σταθεροί, επαινώντας τις θετικές συμπεριφορές και παραβλέποντας τις ανάρμοστες .

Θεραπευτικές στρατηγικές για την αντιμετώπιση άλλων αναπτυξιακών δυσκολιών στο σπίτι και στο σχολείο

                     Τα παιδιά με ΔΕΠΥ παρουσιάζουν μια σειρά από αντιληπτικά , κινητικά , λειτουργικά προβλήματα. Ο θεραπευτής θα πρέπει να εντοπίσει τα προβλήματα και να παρέχει παρέμβαση ανάλογος. Ενδεικτικά θα δοθούν μερικές θεραπευτικές στρατηγικές ,για το σπίτι και το σχολείο, για παιδιά που παρουσιάζουν ΔΕΠΥ με αναπτυξιακή διαταραχή κινητικού συντονισμού. 

Στο Σπίτι

1. Ενθαρρύνετε το παιδί να συμμετέχει σε αθλήματα που του αρέσουν και παρέχουν κίνηση.

2. Ενθαρρύνετε το παιδί να αλληλεπιδράσει με άλλα παιδιά σε δραστηριότητες που πιστεύει ότι τα καταφέρνει καλυτέρα  από τα αθλήματα(Π.χ., μουσική, ζωγραφική,).

3. Επιλέξτε ρούχα με εύκολα κουμπώματα για το σχολείο.

4.Αναθέστε του καθήκοντα ώστε να βελτιώσει την ικανότητα προγραμματισμού και οργανώσεις, π.χ στρώσε το τραπέζι, ετοίμασε την τσάντα σου .

5  Ενισχύστε τις δυνατότητες του παιδιού σας.

Στο Σχολείο

1. Βεβαιωθείτε ότι το παιδί έχει τοποθετήσει σωστά τα βιβλία και ότι τα πόδια του ακουμπούν στο πάτωμα.

2. Θέστε μικρούς στόχους.

3. Δώστε του επιπλέον χρόνο για να ολοκληρώσει την αντιγραφή από τον πίνακα ή άλλες ασκήσεις γραφής.

4. Όταν η αντιγραφή δεν είναι αυτό που θέλετε να διδάξετε δώστε στο παιδί  έτοιμα φύλλα εργασιών που θα του επιτρέψουν να επικεντρωθεί στο μάθημα.

5. Μπορείτε να του επιτρέψετε να χρησιμοποιεί υπολογιστή ή να φέρνει τις εργασίες δακτυλογραφημένες.

6.Βάλτε επιπρόσθετες γραμμές στο τετράδιο του, για να οργανώσει καλύτερα  το μέγεθος των γραμμάτων του.